Olej silnikowy jest niezwykle ważny dla każdej jednostki napędowej – odpowiedzialny jest za smarowanie wszystkich ruchomych i funkcjonalnych części silnika. Jednak takie procesy jak spalanie wiążą się z emisją zanieczyszczeń i pozostałości (np. sadza), które trafiają w całości do oleju silnikowego.
Wpływają w znaczny sposób na olej, powodują wzrost jego lepkości i generalnie przekładają się na obniżenie smarowania w silniku, spadku ochrony antykorozyjnej etc. Kolejnymi objawami jest także spadek mocy silnika, wzrost zużycia paliwa a w dłuższej perspektywie – uszkodzenie całej jednostki napędowej!
Jest to coraz większe niebezpieczeństwo, tym bardziej, że przy nowoczesnych silnikach, tj. przy zwiększonej mocy silnika i jednoczesnej redukcji zużycia paliwa, warunki pracy są bardzo wymagające. Niezbędny jest więc czysty olej, który może zapewnić idealne warunki do stałej i wysokiej wydajności silnika. Nie byłoby to jednak możliwe, gdyby nie filtry oleju.
Filtry oleju odpowiadają za oczyszczanie oleju z cząsteczek stałych, takich jak kurz, ścier metalowy, osady węglowe, cząsteczki sadzy, etc. Filtr mogą być stosowanie nie tylko dla oleju silnikowego, ale także dla oleju hydraulicznego i w przekładniach automatycznych.
Najpopularniejszym rodzajem filtra oleju jest puszkowy filtr oleju, składający się z obudowy i wkładu. Przy wymianie kupujemy i montujemy całość. Puszkowy filtr oleju składa się zazwyczaj z zaworu zwrotnego, zaworu przelewowego i klucza luzującego. Zawór zwrotny odpowiada za przepływ oleju po wyłączeniu silnika, dzięki niemu olej jest natychmiast dostępny po ponownym włączeniu silnika. Z kolei zawór przelewowy zapewnia przepływ oleju w trakcie zimnego startu.
Wkłady filtrów oleju zazwyczaj są umieszczane w obudowie. Czasem jednak, montuje się je bezpośrednio w silniku, w układzie cyrkulacji oleju, co jest korzystne z punktu widzenia ochrony środowiska. Wymieniany w takim przypadku jest bowiem tylko wkład olejowy, a obudowa i zawory pozostają na bloku silnika. Produkty tego typu są całkowicie bezmetalowe. Wykonane są z jednorodnego materiału, który w procesie utylizacji, np. spalania, nie pozostawia popiołu.